आज कात्तिक ५ गते बुधवार, तिहारको अनुपम दिन गाई गोरु पूजा र म्हपूजा । आज देशभर उल्लास, श्रद्धा र भक्तिसहित यो पर्व मनाइँदै छ ।
तिहारका पाँच दिनमध्ये आजको दिन कात्तिक ५ गतेलाई गोवर्द्धन पूजा, गाई–गोरु पूजा तथा म्हपूजाका रूपमा श्रद्धापूर्वक मनाउने प्रचलन छ।
यसअघि कार्तिक १ गते धन्वन्तरी त्रयोदशी, २ गते काग तिहार, ३ गते कुकुर तिहार तथा लक्ष्मीपूजा मनाइँदै आएकोमा आजको दिन तिहारको चौथो तथा अत्यन्तै पवित्र अध्याय हो ।
गोवर्द्धन र गाई–गोरु पूजाः कृषिप्रधान जीवनप्रतिको आदर
नेपालसहित कृषि–प्रधान समाजमा आजको दिन गोरु र कृषि औजारको विशेष पूजा गरिन्छ । गोरु किसानको जीवनको मेरुदण्ड हो– उहीले खेत जोतेर अन्न उत्पादन गर्छ, उहीले श्रमको माटो सुगन्धित बनाउँछ । त्यसैले आज किसानहरूले गोरु, हलो र जुवा जस्ता औजारको पूजा गरी आभार व्यक्त गर्छन् ।
हिन्दू धर्मशास्त्रअनुसार, आजकै दिन भगवान श्रीकृष्णले गोवर्द्धन पर्वत आफ्नो औंलाले उठाई ब्रजवासीहरूलाई इन्द्रको वर्षाबाट जोगाएका थिए । त्यस घटनाको स्मरणमा आज गोवर्द्धन पर्वतको प्रतीकस्वरूप गाईको गोबरबाट बनाइएको प्रतिमाको पूजा गरिन्छ ।
यसलाई गोवर्द्धन पूजा भनिन्छ— जसले प्रकृति, श्रम र आस्थाको अद्भुत एकता झल्काउँछ ।
गाई— लक्ष्मीस्वरूपा, जीवनदायिनी गौमाता
आजको दिन गाईलाई गौमाताका रूपमा पूजा गरिन्छ । हिन्दू धर्ममा गाईलाई लक्ष्मीको प्रतीक र जीवनदायिनी प्राणीका रूपमा सम्मान गरिन्छ, किनभने गाईको शरीरमा सम्पूर्ण देवी–देवताहरूको वास रहेको विश्वास छ ।
धार्मिक परम्पराअनुसार, गाईको सिङको मूल भागमा व्रह्मा, बीच भागमा विष्णु, अग्रभागमा तीर्थहरू बस्ने मानिन्छ । निधारमा गौरी, नाकमा कार्तिकेय, नाकका प्वालमा नागहरू, कानमा अश्विनी कुमार, आँखामा सूर्य र चन्द्र । दाँतमा वशुगण, जिब्रोमा वरुण, र कण्ठमा देवी सरस्वतीको वास रहेको जनविश्वास छ ।
यसरी, गौमाताको शरीरलाई सम्पूर्ण सृष्टिको प्रतिरूप मानिन्छ । गाईको सेवा र पूजनले पाप नाश हुने, घरमा लक्ष्मी प्रवेश गर्ने र शान्ति बस्ने विश्वास रहँदै आएको छ।
म्हपूजा— आत्मचेतनाको आराधना र आत्म–सम्मानको पर्व
आजको दिन नेवारी समुदायमा विशेष महत्त्व बोकेको म्हपूजा पनि मनाइन्छ । ‘म्ह’ शब्द नेवारी भाषामा शरीर भन्ने अर्थमा प्रयोग हुन्छ, र म्हपूजाको भावार्थ हो— ‘आफ्नै आत्मा र शरीरप्रति कृतज्ञता व्यक्त गर्ने पूजन ।’
आजका दिन प्रत्येक व्यक्तिले आफ्नै शरीरभित्र निहित चेतना, ऊर्जा र आत्म–शक्ति प्रति आदर व्यक्त गर्छ ।
यो पूजा आत्मबोध, आत्म–सम्मान, दीर्घायु र शान्तिको प्रतीक हो ।
विशेष मण्डप तयार गरी त्यसमा अष्ट ऐश्वर्यका प्रतीक सामग्रीहरू राखिन्छन्— दिप, अक्षता, सुपारी, फलफूल र प्रतीकात्मक मण्डलहरू।
शरीरका विभिन्न अङ्गहरूको पूजा गरिँदै, ‘म म आफ्नै आत्माको सम्मान गर्छु’ भन्ने भावनासँग प्रसाद ग्रहण गर्ने परम्परा रहन्छ।
तिहारको आत्मा— प्रकृति, पशु र आत्माको एकाकारता
गाईगोरु पूजा र म्हपूजाले मानव, पशु, प्रकृति र आत्मा बीचको अद्भुत समन्वयलाई उजागर गर्छ । गाईको आराधनामा कृतज्ञता, गोरु पूजामा श्रमप्रति सम्मान, र म्हपूजामा आत्मचेतनाको उज्यालो झल्किन्छ । तिहारको यही सौन्दर्य हो— देवी–देवतासँगै आफ्नै श्रम, शरीर र आत्माको पूजन — यही हो नेपाली संस्कृतिको अनुपम उज्यालो । रासस
