नेपाली आधुनिक संगीतको इतिहासमा ‘स्वर सम्राट’ भनेर सम्मानित गायक नारायण गोपाल गुरुवाचार्य नेपाली मन मस्तिष्कमा यति गहिरोसँग बसेका छन् कि उनको आवाज, भावना र कलात्मकता आज पनि उस्तै जीवित, ताजा र प्रभावकारी छ। आज उनको ३५ औं स्मृति दिवस देशभर विभिन्न कार्यक्रम, श्रद्धाञ्जलि सन्देश र संगीत–श्रृंखलासहित मनाइँदैछ।
अमर स्वरका धनी कलाकार
२००३ साल असार १८ गते काठमाडौंको किलागलमा जन्मिएका नारायण गोपालले नेपाली संगीतलाई आधुनिक रूप, उचाइ र गहिराइ दिए। गीतमा ‘भावनाको सौन्दर्य’ कसरी उतारिन्छ भन्ने कुरा उनले नेपाली श्रोतालाई व्यवहारमै सिकाए।
उनका अमर गीत “एउटै तारमा कुरा गर”, “यो सम्झना कहिले बोलाउँछ”, “पिरतीको डोरीले बाँधियो”, “केहि मिठो बात गर”, “जसरी आत्तिन्छु”, “माया बसेछ” जस्ता सयौँ सिर्जनाले समय, पुस्ता र परिवेश सबै पार गरिसकेका छन्।
संगीतकारदेखि गायकसम्मको यात्रामा अनुशासन र संघर्ष
नारायण गोपाल केवल गायक मात्र थिएनन्, संगीतकार, गीति–निर्माता र संगीत संस्कारका प्रेरणा स्रोत पनि थिए।
उनले प्रारम्भिक करियरमा धेरै संघर्ष गरे। स्वरमा अनन्य क्षमता भए पनि गीत–संगीतको उचित अवसर पाउन वर्षौँ कुर्नुपर्यो। तर एक पटक अवसर पाएको मात्र केही वर्षमै उनी नेपाली संगीतको केन्द्रमा स्थापित भए।
उनका गीतहरूमा शब्द र धुनको गहिरो मिलन, स्वरको मधुरता र भित्री संवेदनाको ऊर्जा विशेष पहिचानका रूपमा देखिन्छ।
सहकार्यले जन्मिएका कालजयी गीत
गीतकार मानबहादुर मुखिया, राष्ट्रप्रेमी कवि माधव प्रसाद घिमिरे, नायनराज पाण्डे, कुमार खड्का, तुलसी दिवस लगायतका साहित्यिक व्यक्तित्वसँग उनको सहकार्यले नेपाली संगीतमा अमर सिर्जना थपिएको छ।
संगीतकार नविनीश्वर, अम्बर गुरुङ, भजन शिवाकोटी, भिष्मराज ओझा जस्ता नामसँगको संयोजनले आधुनिक गीतलाई नयाँ उच्चता दिएको नेपाली संगीत इतिहासकारहरूको विश्लेषण छ।
मौनता, संवेदना र गहिराइले भरिएको आवाज
नारायण गोपालका गीतहरू प्रायः वियोग, तृष्णा, माया, प्रतीक्षा र आत्म–संवाद झल्काउने खालका छन्। उनका श्रोताहरुका अनुसार उनको स्वरमा एउटा यस्तो ‘जीवित पीडा’ छ, जसले मन छुन्छ, चिर्छ र सान्त्वना दिन्छ।
दु:ख, खुशी, विछोड वा अपेक्षा जे भए पनि उनले गाएको आवाजमा वास्तविक भावनाको सुवास पाइन्छ।
कलाकार मात्र होइन, व्यक्तित्वको पनि उचाइ
नारायण गोपाल सिद्धान्तमा अडिग, काममा अनुशासित र आत्मसम्मानप्रति दृढ कलाकारका रूपमा पनि हेरिन्छ।
उनले आफ्नो आवाजलाई ‘सस्तो र सजिलो लोकप्रियता’ बाट जोगाउँदै गुणस्तरमा कुनै सम्झौता गरेनन्।
यसैले उनलाई संगीतका विद्यार्थी, कलाकार र शोधकर्ताका लागि ‘क्लासिक रोल मोडल’ मानिन्छ।
समकालीन कार्यक्रम र श्रद्धाञ्जलि
उनको ३५औं स्मृति दिवसका अवसरमा आज काठमाडौं लगायत विभिन्न ठाउँमा श्रद्धाञ्जलि सभा, संगीत प्रस्तुति, रेडियो–टेलिभिजन विशेष प्रसारण र सामाजिक सञ्जालमा स्मरण कार्यक्रम भइरहेका छन्।
कलाकार, संगीतविद्, राजनीतिज्ञदेखि सर्वसाधारणले पनि आफ्नो सामाजिक सञ्जालमार्फत उनको योगदान र स्मृतिलाई सम्झिरहेका छन्।
नेपाली संगीतमा उनको स्थान: कालजयी शिखर
नारायण गोपाललाई नेपाली आधुनिक संगीतको स्तम्भ मानिन्छ।
उनको मृत्युपछि पनि उनको लोकप्रियता घटेको छैन; उल्टै समयसँगै ठूलो हुँदै गएको छ।
नयाँ पुस्ताले पनि उनको संगीतलाई ‘सिकाइको स्रोत’ र ‘साँच्चिकै संगीत’का रूपमा ग्रहण गरिरहेको छ।
समापन: उनी गएको होइनन्, उनी स्वरमा जगेडा छन्
नारायण गोपाल शारीरिक रूपमा आज हामीमाझ छैनन् तर उनको आवाज, जीवित कला र नेपाली संगीतप्रति उनले देखाएको समर्पण आज पनि उस्तै शक्तिशाली छ।
उनले छोएको प्रत्येक गीत एउटा भावनात्मक दस्तावेज बनेर हामीमाझ रहँदैछ—कालजयी, अमर र अविस्मरणीय।
